हीनयान म्हणजेच थेरवादी पंथाच्या बौद्ध लेणी आणि स्तूप . (ठिकाण : कुकटोळी , कवठे महांकाळ , मिरज , सांगली )
जुना पन्हाळा
हीनयान म्हणजेच थेरवादी पंथाच्या बौद्ध लेणी आणि स्तूप . (ठिकाण : कुकटोळी , कवठे महांकाळ , मिरज , सांगली )
काही दिवसांपूर्वी मी आणि माझे मित्र प्रताप लोंढे यांनी एक न्युज वाचली होती कि , मिरज येथील इतिहासकारांना सांगली , कर्नाटक , आणि आंध्रप्रदेश सीमेलगत काही जुन्या लेणी सापडल्याची नुकतीच बातमी वाचली , आम्ही ठरवलं कि तिथे कधीना कधी तरी भेट द्यायची आणि लोकांना माहिती पोहचवायची , म्हणून मी आणि माझे बंधू प्रताप लोंढे आम्ही दोघांनी तिथे भेट देण्याचा विचार केला . मी कल्याण हुन कराडला माझ्या गावी आलो . आल्यानंतर रविवारी तिथे जाण्याचा आम्ही विचार केला .
आमचे काही समविचारी मित्र संभाजी ब्रिगेड चे कार्याध्यक्ष राहुलराज कांबळे आणि शिव ,फुले , शाहू , आंबेडकर यांच्या विचारांचे मित्र संतोष माने यांना घेऊन जायांचा प्लॅन आम्ही तयार केला , जेणे करून समविचारी मित्रांची भेट होईल आणि एकमेकांचे विचार समजतील .
सर्वात पहिल्यांदा प्रताप आणि मी, माझ्या सासुरवाडी वरून तासगाव या ठिकाणी जाण्यासाठी निघालो , राहुल सर आणि संतोष सर हे आधीच १ तास आधी तिथे पोहचले होते , आम्हाला थोडा उशीर झाला . त्यांची माफी मागत मी कराड वरून रेठरे हरणाक्ष ते तासगाव असे टोटल ४० किमी चा प्रवास करत तासगाव सांगली च्या दिशेने निघालो . रस्त्याला थोडी वर्दळ होती तासगाव ला जाण्याच्या रस्त्यावर थोडे कामकाज चालू होते आम्हाला तासगाव ला २.३० वाजले .
तिथे तासगाव गणपती मंदिर मध्ये राहुल सर आणि संतोष माने सर यांची भेट झाली . तासगाव चे गणपती मंदिर नीट व्यवस्थित पहिले . त्या मंदिरांवर काही
बौद्ध पंथाच्या ध्यानस्थ असलेल्या मुर्त्या पाहायला मिळाल्या . ह्या मुर्त्या आणि मंदिर महायानी परंपरेच्या वाटत होत्या . आणि ते मंदिर अलीकडच्या काळातील वाटत होते ,ते मंदिर १२ शतकानंतरचे वाटत होते . यासाठी जास्त अभ्यास हवा त्यामुळे केवळ तर्काच्या आधारावरच मी बोलत आहे .
तिथून पुढे आम्ही राहुल सर आणि संतोष माने सर यांचा निरोप घेतला
काही कारणास्तव ते आमच्या सोबत येऊ शकले नाही , पुढे आम्ही तासगाव वरून कवठे महांकाल असा प्रवास करायचा विचार केला ,
आता वाजले होते ३.५० आणि आम्ही अजूनही तासगाव मध्येच होतो , सावळी वरून माळगाव आल्यावर माझ्या जुना मित्र
दिगंबर पाटील याला फोन केला तो तिथलाच होता त्याला विचारले कि उंदरोबा , गिरीलिंग , जुना पन्हाळा कुठे आहे जिथे लेणी सापडतात
तो म्हणाला तुम्ही खंडेराजुरी करत करत सरळ कुकटोळी ला या तिथे दक्षिणेला डोंगर आहे .
तासगाव वरून सरळ कुकटोळी म्हणजे
तासगाव --> सावळी ---> मालगाव --->खंडेराजुरी ---->कुकटोळी ---> गिरीलिंग ,जुना पन्हाळा असे अंतर आहे
तासगाव वरून ते ४२ किमी अंतर आहे .
आता विचारत विचारत आम्हाला ४. १५ झालेल्या होत्या . आम्ही कुकटोळी च्या दिशेने चाललो , काही धनगर समाजातील लोक दिसत होते रस्त्याला ,
काही कन्नड
खाली कर्नाटक जवळ आहे .
मनात उत्सुकता होती कधी एकादा पाहतोय , खूप चिकित्सा हुरहूर लागली होती , प्रताप गाडी चालवत होते , असे करत करत शेवटी आम्ही कुकटोळी ला पोहचलो . ५. १५ झाल्या होत्या .
पश्चिमेला सूर्य दादा त्यांचे काम करत होते , अंधार येऊ लागला होता , एक व्यक्ती भेटला त्यांनी तिथे कसे पोहचायचं याबद्दल सांगितले ते म्हणाले डोंगरवाडी वरून लवकर पोहचाल गाडी जाते वर , पण आम्ही गिरीलिंग मंदिराकडे जायचा विचार केला ,
रास्ता थोडा कच्च्या आहे , चढ आहे हळू हळू सावकाश गाडी घेऊन तुम्ही गिरीलिंग मंदिर पर्यंत पोहचू शकता .
आम्ही आमची बाइक गिरीलिंग मंदिराच्या पार्किंग पाशी लावली .
तिथल्या पुजारी ना विचारले कि स्तूप आहेत का , ते म्हणाले तिथे जाऊ नका तिथे साप आहेत . यांची सवय आहे काही बुद्ध पुरावे मिळाले कि लोकांना तिथे जाऊ नका म्हणून भीती घालायची , आम्ही दुर्लक्ष्य केले . आणि आम्ही चाललो त्या लेणी शोधायला ५.४५ झाले
खूप उशिरा पोहचलो म्हणून मन अस्वस्थ होते , आता अंधार पडतो कि काय , आपण एवढ्या लांब आलोय आपल्याला लेणी पाहायला मिळतायत कि नाही
या मुळे मन उद्विग्न झाले होते , पण मनात जिद्ध , चिकाटी , चिकित्सा असताना कपटी माराला आमच्या मनावर विजय मिळवता आला नाही . आम्ही पहिल्या तीन लेण्या पर्यंत पोहचलो . रात्री ७ ला त्या पठारावर संपूर्ण अंधार आम्ही त्या जुन्हा पन्हाळावर कसलाही विचार न करता , माराचा पराभव करता .
तिथे आधी भेट दिलेल्या मंडळींनी पांढऱ्या रंगाच्या बाण स्वरूपात खुणा काढल्या आहेत ज्याने एखादा सत्यशोधक सत्य शोधात आलाच तर त्याला ते पाहायला मिळेल .
संपूर्ण मैदान आहे आणि लेण्या घळीत आहेत
आम्ही पहिल्या तीन पाहिल्या आणि नंतरच्या तीन ,
पहिल्या लेण्यांमध्ये
विहार बघायला मिळाले , आत काही स्तूपाचे मोडलेले अवशेष पाहायला मिळतात .
पहिल्या तीन लेणी ह्या पाहायला मिळाल्या , ३ * ३ च्या लेणी पाहायला मिळतात . आत मध्ये ध्यानस्थ खोली आहेत , स्तूपाचा भाग संपूर्ण पडलेला आहे .
पुढल्या लेण्यांच्या आत मध्ये स्तूप पाहायला मिळतात .
स्तूपाची माहिती माझ्या व्यक्तिगत अभ्यासानुसार -->
स्तूपाचा भाग काही कोसळला आहे , थेरवादी म्हणजेच हीनयान या अतिप्राचीन बौद्ध पंथाचे स्तूप आहेत ,
त्या स्तूपाला छत्र नाही , यष्टी नाही ,
त्या स्तूपाला वेदिका नाही आहे
हर्मिका आहे ,अंड आहे ,
प्रदक्षिणा आहे ,
जर हा स्तूप भाजे लेणी मध्ये असलेल्या स्तूपा सोबत तुलना केल्यास समान वाटतो , फक्त काही भाग नाही आहेत , भाजे लेणीच्या स्तूप वर हर्मिका , अण्ड ,वेदिका पाहायला मिळते . इथे जुना पन्हाळा लेणी मध्ये या गोष्टी पाहायला मिळत नाही ,
हा स्तूप मी दिलेल्या प्रत्येक लेणी भेट आणि स्तूप यांच्या सोबत तुलना केल्यास तो खूप जुना आणि दुर्मिळ वाटतो . कराड च्या जखीण वाडी अगाशिवनगरच्या लेणी आणि स्तूप यांच्या आधीच्या काळातील वाटतो , तो थेरवादी पंथाचा आहे , सम्राट अशोक यांच्या नंतरच्या काळातील वाटतो आहे , या यामध्ये कुठेहि शिल्प , शिलालेख , पेंटिंग, बुद्धमूर्त्या सापडत नाहीत .
पण इथे स्तूप सापडतो . तोही थेरवादी भाजे , कोंडाणा , जखीणवाडी कराड यांच्या सारखा स्तूप सापडतो .
१०१% इथे बुद्ध विचार अस्तित्वात होता , कालांतराने तो परिवर्तित झाला आहे , आणि मूळ विचार धारा संपली आहे .
पूर्वी जो प्राचीन मार्ग होता यावर बौद्ध , जैन लेणी सापडतात .
कराड जखीणवाडी ---> थेरवादि बौद्ध लेणी
ताकारी , कुंडल ---->जैन लेणी
तासगाव ---> बौद्ध /जैन मंदिर
कुकटोळी --> बौद्ध लेणी
दोन हजार वर्षांपूर्वी या ठिकाणी बुद्ध विचार अस्तित्वात होता याचे हे पुरावे , सन्नाती कर्नाटक मध्ये सम्राट अशोक यांचे भेटी दिल्याचे , शिलालेख , शिल्प सापडली आहेत ,
दोन हजार वर्षांपूर्वी इथल्या छन्नी हातोड्ड्याने पाताळाला आकार देऊन त्यात लेणी , स्तूप बांधून
बुद्धं सरणं गच्छामि ,
धम्मं सरणं गच्छामि,
संघं सरणं गच्छामि
हा विचार इथल्या बहुजनांना दिला होता .
महत्वाचे ज्यांना इथे भेट द्यायची आहे त्यांनी लवकरात लवकर कसे पोहचू याचा प्रयत्न करावा , आम्ही उशिरा पोहचलो , पण तुम्ही अशी चूक करू नका .
लवकर पोहचा , सुरक्षित आहे , संपूर्ण व्यवस्था करून बुद्धाचा खरा इतिहास सदाचारी मार्गाने जाऊन लोकांपर्यंत आणण्याचा प्रयत्न करावा .
धन्यवाद प्रताप लोंढे
धन्यवाद राहुलराज कांबळे ,
धन्यवाद संतोष माने ,
धन्यवाद दिगंबर पाटील ,
सत्यशोधक महेश शिंदे
७०५७८०१२७१ /7057801271
Comments
Post a Comment